Hattat Talip Mert
Osmanlı toplum hayatına yerleşmiş geleneklerden biri olup halk arasında “Amin alayı” denilen bir tören vardı. Bu tören, çocukların mektebe başlaması sırasında yapılırdı. Bu törenler için çocukların dört yaş, dört ay,dört günlük olmaları âdeti kabul edilmiş ise de bu her zaman aynen tatbik edilememiştir. Amin alayının saraydaki ismi “Bed’i- Besmele” idi ve tabiatıyla oldukça da görkemli oluyordu. III. Selim’in bed-i Besmele töreni ile ilgili belgede yer alan tahmini tarihe göre şehzade bu tarihte beş yaşında. Belge üzerine konan tahmini tarih 1180 (1766) olup bundan başka iki belge ile bu tarihin isabetli olduğu teyit edilmiştir. Söz konusu belgelerin birincisi 19 Ekim 1766 tarihini taşıyor. Bu belgeye göre şehzade dört yaş, on ay ve yirmi beş günlük. Bu merasim münasebetiyle tevkii paşaya giydirilen hil’at için ödenmesi gereken meblağdan bahsediyor.
İkinci belge ise devrin vekayi’nüvisi Vâsıf Efendi tarihi. Bu iki kaynakta da bu törenin tarihi 20 Cemaziye’l-evvel (19 Ekim) olarak belirtilmiş. Vasıf Ef5endi kaydı olmasa belge üzerindeki kayıttan tam ve doğru bir kanaata sahib olmak her zaman şüpheye açık olacaktı.Tarihçi Vâsıf Efendi eserinde, aşağıdaki belgede yer alan bilgileri özetlemiş. Yine bu tören münasebetiyle düşürülmüş bir de ebced tarihi kaydetmiş. “ “Bed’i Bismillah-ı Kur’an eyledi Sultan Selim” III. Selim’in çocukluk günlerinin herhalde en tatlı hatıralarından biri olması gereken esas belge ise şöyle:
“Devletlû inâyetlû bahtı açık şehzademiz hazretlerinin Kur’an-ı Kerim eğitimine başlamaları irade buyurulunca teşrifat icablarına göre yapılacak merasim:
Tesbit edilen günden iki gün önce sarayda İncili Köşk’ün önünde bulunan alana sadrazam için bir otak, şeyhülislam için bir oba, nakibü’l-eşraf ve sadreyn efendiler (Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri) için de obalar. Yeniçeri ağası, defterdar efendi, reisü’l- küttab efendi ve çavuşbaşı ağa için çerkeler, müteferrikalar ve diğer görevliler için de on beş kadar çadır kurulup döşenmek üzere mehterhaneden gönderilir. Matbah emini ağa tarafına da yemek hazırlaması için iki–üç gün önceden tenbih edilir. Tayin edilen günden bir gün önce adı geçen zevat belirtilen vakitte sarayda kurulu çadırlarında davetiyeleri ile hazır bulunmaları için çavuşbaşı ağa tarafından davet olunurlar. İstanbul’da bulunan vezirlerin de bu törene davet edilmeleri mu‘taddır.
Davetlilerin hepsi mevsim gereği erkan samur kürk, âdi destar (sarık) ve divan bisatlı (tören eğerli) atlarıyla, ulemâ büyük merasim elbiseleri ile, selimî erbabı selimîleri ile, mücevveze erbabı da alay için mücevvezelerini beraberlerinde getirmek üzere yazılır. Gedikli müteferrikalar ve çavuşların mücevveze ve erkanlarıyle mevcut olmaları tenbih olunur. Dua için ancak Ayasofya şeyhi davet edilir. Sultan Selim bed’i Besmele buyurduklarında yirmi kadar kapıcıbaşı ağalar da alay için davet edilmiş. Sadrazam, mevsimlik erkan kürkü, adi destarı, divan eğerli atı ve kapı takımıyla sadaret makamından binip Bab-ı Hümayun’dan girip hastalar kapısından İncili Köşk’ün yakınında bulunan otağa teşriflerinde bütün zuama (zeamet sahibleri) ve yeniçeri ağası, defterdar efendi otağ önünde rütbelerine göre selama hazır bekledikleri halde otağa iner.
“Devletlû inâyetlû bahtı açık şehzademiz hazretlerinin Kur’an-ı Kerim eğitimine başlamaları irade buyurulunca teşrifat icablarına göre yapılacak merasim:
Tesbit edilen günden iki gün önce sarayda İncili Köşk’ün önünde bulunan alana sadrazam için bir otak, şeyhülislam için bir oba, nakibü’l-eşraf ve sadreyn efendiler (Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri) için de obalar. Yeniçeri ağası, defterdar efendi, reisü’l- küttab efendi ve çavuşbaşı ağa için çerkeler, müteferrikalar ve diğer görevliler için de on beş kadar çadır kurulup döşenmek üzere mehterhaneden gönderilir. Matbah emini ağa tarafına da yemek hazırlaması için iki–üç gün önceden tenbih edilir. Tayin edilen günden bir gün önce adı geçen zevat belirtilen vakitte sarayda kurulu çadırlarında davetiyeleri ile hazır bulunmaları için çavuşbaşı ağa tarafından davet olunurlar. İstanbul’da bulunan vezirlerin de bu törene davet edilmeleri mu‘taddır.
Davetlilerin hepsi mevsim gereği erkan samur kürk, âdi destar (sarık) ve divan bisatlı (tören eğerli) atlarıyla, ulemâ büyük merasim elbiseleri ile, selimî erbabı selimîleri ile, mücevveze erbabı da alay için mücevvezelerini beraberlerinde getirmek üzere yazılır. Gedikli müteferrikalar ve çavuşların mücevveze ve erkanlarıyle mevcut olmaları tenbih olunur. Dua için ancak Ayasofya şeyhi davet edilir. Sultan Selim bed’i Besmele buyurduklarında yirmi kadar kapıcıbaşı ağalar da alay için davet edilmiş. Sadrazam, mevsimlik erkan kürkü, adi destarı, divan eğerli atı ve kapı takımıyla sadaret makamından binip Bab-ı Hümayun’dan girip hastalar kapısından İncili Köşk’ün yakınında bulunan otağa teşriflerinde bütün zuama (zeamet sahibleri) ve yeniçeri ağası, defterdar efendi otağ önünde rütbelerine göre selama hazır bekledikleri halde otağa iner.
Şeyhulislam, nakîbüleşraf, Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri, yeniçeri ağası ve defterdar efendi -İncili Köşk’e- davet olunur. Darussaade ağası da oraya daha önce geldiğinden bu misafirlere Eski Saray teberdarları tatlı ve kahve ikram ederler. Bu ikramlar devam ederken sofra da hazırlanırdı. Sadrazam, şeyhulislam ve darussaade ağası bir sofrada, yemek yerken, nakîbüleşraf, Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri ile Ayasofya şeyhi kendi obalarında, yeniçeri ağası,defterdar, reisülküttab, çavuşbaşı ve tezkireci kendi çerkelerinde yemeklerini yerlerdi. Aynı şekilde zuema ile müteferrikalara kendi çadırlarında pilav ve zerde ikram olunurdu.
Yemekten sonra padişahın İncili Köşk’e geleceği haber verilince sadrazam kallavî kavuk ve erkan kürkünü giymiş olarak, şeyhulislam başında örfü (ulemaya has büyük kavuk) ve makam kürkü (ferve-i beyza) ile ulema da aynı şekilde örfleri ve erkan kürkleriyle, yeniçeri ağası, defterdar efendi, reisü’lküttab efendi ve çavuşbaşı ağa selimî kavuk ve erkan kürkleri ile diğerleri mücevvezeleriyle sadrazamın otağı önünde padişahı selamlamak üzere dizilirler. Padişah görülünce maiyyetinde bulunan ağalar hızlıca hareket ederler. Buna mukabil yeniçeri ağası, defterdar efendi, reisü’lküttab efendi ve çavuşbaşı ağa yürüyerek padişahı karşılamağa giderler. Sadrazam ise on beş yirmi adım kala padişahı karşılayıp huzurda eğilince çavuşlarda alkış ederler. Şeyhulislam ise hünkarı binek taşında selamlar. Binek taşında sadrazam padişahın atını tutarak inmesine yardım eder. Çavuşlar bu sırada tekrar alkış ederler. Silahtar ağa hünkarın solundan yürüyerek padişah kasra girip oturur. Ondan sonra hünkarın izni ile bütün süvariler ve hazırlanmış olan alay hareketle hastalar kapısından orta kapıya varılınca atlardan inilip yaya olarak babüssaadeye ulaşılır. Burada sadrazam ve şeyhülislam efendi ve sairleri rütbelerine göre kapıcıbaşıların oturdukları uzun sofada oturarak şehzadeyi beklemeğe başlarlar.
Çeyrek saat sonra şehzade hazretleri destarında (sarık) sorguç ve beyaz–siyah kaplı kapaniçe (elmaslı samur kürk) ve mücevher rahtlı (eğerli) atıyla göründü. Yanı başında darussaade ağası selimî, hazinedar ağa ise kallavi kavuğu ile ona refakat ediyordu. Sağında, solunda, ve önündeki musahib ağaların da başında selimî kavuk vardı. Önde giden lalaların başı üstünde al telli, çekme örtülü rahle ile Mushaf-ı Şerif taşınıyordu. Bu şekilde babüssaadeden çıkan şehzade için nakıbüleşraf önce dua eder. Duayı müteakip sadrazam, ulema ve saire şehzadenin elini öper. Hepsi birden rütbe sırasına göre yürüyerek orta kapıya gelinir. Atlı müretteb alay, maiyyetindeki peykan (atın yanında koşarak giden asker) ve üzengi solakları ile aynı şekilde hastalar kapısından geçerek İncili Köşk’ün binek taşına gelir. Buraya varılınca alayda yer alan görevliler çabuk davranıp selam vaziyeti alırlar. Babüssaade’den binek taşına kadar olan mesafede arkadan gelen musahib ağalar etrafa çil para saçarlar. Binek taşında sadrazam, şehzade Selim’i kucağına alıp padişahın huzuruna götürerek el öptürür ve hünkara yakın bir yere oturtur. Bu sırada hakanın emriyle nakibüleşraf tekrar bir dua daha eder. Padişah oturulmasını işaret edittiği zaman sadrazam, şeyhülislam, nakibüleşraf, Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri, Ayasofya şeyhi ile padişahın birinci ve ikinci imamları oturur. Yeniçeri ağası, defterdar, reisülküttap, çavuşbaşı, birinci ve ikinci tezkireciler ile mektubçu ve teşrifatçı ise ayakta dururlar.
Padişahın minderine yakın bir yere iki ihram serilip üzerine de rahle konur. Ondan sonra sadrazam şehzade Selim Efendi’yi kucağına alıp serilen ihram üzerine getirirken padişah hariç herkes ayağa kalkar. Şeyhülislam tarafından- şehzadeye ilk pratik ders gösterildikten –sonra şeyhülislam ve Ayasofya şeyhi tarafından ayrı ayrı dualar edilir. Hünkar müezzinleri ise yüksek sesle âmin! derler. Merasim sonunda alimlerden başkası dışarı çıkarlar. Padişahın huzurunda giydirilmesi gereken aşağıda yazılı kürkler giydirilir. Eskiden beri gelenekleşmiş olduğu üzere Ayasofya şeyhine, teşrifatçı efendiye, halifeye ve kesedara atıyyeler verildikten sonra hünkar dışarı çıkar. Sadrazam otağında ise yeniçeri ağasına, defterdar efendiye ve saireye ruznamçe defterinde yazılı olduğu şekilde hil’atler giydirilir. Arz ve takdim olunması âdet olan hediyeler darussaade ağası aracılığı ile arz ve takdim olunur. Giydirilmesi gereken bir kısım hil’atler ise darussade ağasının huzurunda giydirilir. Yine sadrazam tarafından verilmesi âdet olan atıyyeler teşrifatçı aracılığıyla hak sahiblerine verilir. Şehzade, padişahın izniyle tekrar ata bindirilip alay ile getirildiği şekilde orta kapıya kadar götürülür. Orta kapıda, kubbeye yakın harem kapısında attan indirilen şehzade Selim Efendi selamlanır. Herkes de işine- gücüne döner.
Padişah huzurunda giydirilen kürkler:
Sadrazama 1 adet kürk
Şeyhülislama 1 adet kürk
Kaptan paşaya 1 adet kürk
Darüssaade ağasına 1 adet kürk
Nakibüleşrefe 1 adet kürk
Sadreyn-i muhteremeyne 2 adet kürk
(Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri)
İmam-ı evvel ve sâniye 2 adet kürk
(Padişahın baş ve ikinci imamı)
Ayasofya şeyhine 1 adet kürk
Şeyhülislama 1 adet kürk
Kaptan paşaya 1 adet kürk
Darüssaade ağasına 1 adet kürk
Nakibüleşrefe 1 adet kürk
Sadreyn-i muhteremeyne 2 adet kürk
(Anadolu ve Rumeli kadıaskerleri)
İmam-ı evvel ve sâniye 2 adet kürk
(Padişahın baş ve ikinci imamı)
Ayasofya şeyhine 1 adet kürk
Sadrazam Huzurunda Giydirilen Hil’atlar
Yeniçeri ağasına 1 adet hil’at
Defterdara 1 adet il’at
Reisü’l-küttaba 1 adet hil’at
Çavuşbaşı Ağaya 1 adet hil’at
Tezkire-i Evvele 1 adet hil’at
Tezkire-i Saniye 1 adet hil’at
Mektubiye 1 adet hil’at
Teşrifatiye 1 adet hil’at
Matbah-ı âmire emini ağaya 1 adet hil’at
Masraf-ı şehriyâriye 1 adet hil’at
Ağa-i serkilârîye 1 adet hil’at
Ser tabbâhin-i hassaya 1 adet hil’at
Ser habbâzin-i hassaya 1 adet hil’at
Yazıcı-yı tabbâhine 1 adet hil’at
Vekil-i harc-ı hassaya 1 adet hil’at
Ser halife-i masraf-ı şehriyârîye 1 adet hil’at
Sermehteran-ı hayme-i hassaya 1 adet hil’at
Kethüda-yı ocağ-ı mehteran-ı haymeye 1 adet hil’at
Katib-i mehteran-ı hayme’ye 1 adet hil’at
Sersâyebancı-yı Şşhriyariye 1 adet hil’at
Ser Mehteran-ı Haymeye 1 adet hil’at
Telhisî Ağa’ya 1 adet hil’at
Karakulağ-ı Bostani’ye 1 adet hil’at
Ser Halife-i Teşrifâtî’ye 1 adet hil’at
Kisedar-ı Teşrifâtî’ye 1 adet hil’at”
Defterdara 1 adet il’at
Reisü’l-küttaba 1 adet hil’at
Çavuşbaşı Ağaya 1 adet hil’at
Tezkire-i Evvele 1 adet hil’at
Tezkire-i Saniye 1 adet hil’at
Mektubiye 1 adet hil’at
Teşrifatiye 1 adet hil’at
Matbah-ı âmire emini ağaya 1 adet hil’at
Masraf-ı şehriyâriye 1 adet hil’at
Ağa-i serkilârîye 1 adet hil’at
Ser tabbâhin-i hassaya 1 adet hil’at
Ser habbâzin-i hassaya 1 adet hil’at
Yazıcı-yı tabbâhine 1 adet hil’at
Vekil-i harc-ı hassaya 1 adet hil’at
Ser halife-i masraf-ı şehriyârîye 1 adet hil’at
Sermehteran-ı hayme-i hassaya 1 adet hil’at
Kethüda-yı ocağ-ı mehteran-ı haymeye 1 adet hil’at
Katib-i mehteran-ı hayme’ye 1 adet hil’at
Sersâyebancı-yı Şşhriyariye 1 adet hil’at
Ser Mehteran-ı Haymeye 1 adet hil’at
Telhisî Ağa’ya 1 adet hil’at
Karakulağ-ı Bostani’ye 1 adet hil’at
Ser Halife-i Teşrifâtî’ye 1 adet hil’at
Kisedar-ı Teşrifâtî’ye 1 adet hil’at”
