Ahmet Uçar
II. Abdülhamid, ””Muhammed”” isimli piyesi, Fransa”da yasaklatmıştı… .
Fransız yazar Boniier’in iftira ve uydurmalarla dolu ””Muhammed”” isimli piyesi, Fransa ”da oynatılma izni alınca, Osmanlı hükümeti, derhal Fransa nezdinde harekete geçmiş ve piyesi yasaklatmayı başarmıştı.
1888 yılında, meşhur Fransız yazar Vickonte Henri de Bornier”in (1825- 1901) kaleme aldığı ””Muhammed”” adlı 1800 mısralık iftira ve uydurmalarla dolu bir piyesin Fransa, İngiltere ve ABD”de oynatılması girişimlerinin başlaması karşısında, başta II. Abdülhamid olmak üzere Osmanlı yönetiminin karşı girişimleri ve engelleme faaliyetleri de başlamıştı, Osmanlı Hariciye Nezareti”nde ””Hz. Muhammed Aleyhisselatü vesselam hazretlerinin nam-ı kudsiyelerine karşı tertip olunan oyuna dair” başlığı ile bu konudaki girişimlerin engellenmesine dair yazışmalar dosyalanmıştır. Daha önce ””Roland”ın Kızı” piyesi ile İslam düşmanlığını ortaya koyan Bornier, meşhurluğunu ve akademi üyesi olmasını da kullanarak Fransa”da piyesini oynatma izni almıştı.
Bunun üzerine Paris sefirimiz Esad Paşa”nın teşebbüsleri, Fransa-Hariciye ve Maarif Nezaretlerince geçiştirilmek istenmiş, ısrar üzerine Fransa Maarif Nazırı tarafından ””oyunda bazı değişiklikler yapılarak”” oynanması kararı alınmıştı. Ancak II. Abdülhamid bunu da kabul etmeyerek, oyunun kesinlikle oynanmamasını, oynanırsa bunun Türk-Fransız ilişkilerinin sonu olacağını, İstanbul”daki Fransız Büyükelçisi Kont E. Montebella”ya duyurmuş ve hükümeti nezdinde girişimde bulunmasını istemişti. Bu istek üzerine yapılan girişimler sonuç vermiş ve Fransa Hükümeti Bornier”in menfur piyesini tüm Fransa sınırları içinde yasaklamıştı. Osmanlı yönetimi de bu husustaki anlayışı nedeniyle Fransa Cumhurbaşkanı Sadi Carnot”ya bir nişan vermişti.1
FRANSIZ ELÇİSİNİN HEYECANI
Sunacağımız belgede Fransa sefiri E. Montebella girişimlerinin başarılı olduğunu ve piyesin yasaklandığını adeta bir müjde olarak II. Abdülhamid”e bildirmektedir. 22 Mart 1890”da Osmanlı Hariciye Nezareti”ne, II. Abdülhamid”e ulaştırılmak üzere verilen bu bilgi notunda özetle şöyle denilmektedir:
””Mösyö Bornier”in yazdığı ”Muhammed” adlı facianın daha önce Paris Tiyatrosu ”nda oynatılmasının kararlaştırıldığı için bunun önlenmesi için hazret-i padişahîden (II. Abdülhamid”den) defaatle bunu engelleme teşebbüsünde bulunmam için uyarı aldığımı hükümetime (Fransa”ya) bildirmiştim. Cevaben şimdi aldığım telgrafta, Meclis-i Vükelâ”nın (hükümetin) bu sabahki toplantısında, bu facianın Fransa”nın bilcümle tiyatrolarında oynatılmasının yasaklanmasına karar verilmiştir.
Girişimlerimin olumlu neticesinin, vakit kaybedilmeden hazret-i hünkâra arzı için sizden (Osmanlı Hariciye Nazırı”ndan) daha uygun bir aracı olamayacağından eminim, Hazret-i hünkârın, hükümetim (Fransa) tarafından alman bu kararı, hem kendilerine, hem de Osmanlı hükümetine karşı hükümetimin dostluğuna bir delil olarak değerlendireceğine inanıyorum. Bu karar yeniden başlayacak dostluğumuzun teminatı olur ümidindeyim, ”” 2
Daire-i Hariciye
11 Mart 1306
11 Mart 1306
Hususî
Mösyö Bornier”in telifkârânesi olup kariben Paris tiyatrosunda oynatılması mukarrer olan facia-i mahude hakkında kendisine tebliğ olunan emr ü ferman-ı hümayun-ı hazret-i şehriyarî iktizâ-yı âlisince hükümet-i metbuuna icra eylediği vesaya-yı ekideye cevaben mezkur facianın Fransa”nın bi”1-cümle tiyatrolarında oynatılmasının men”ine Fransa Meclis-i Vükelâsınca karar verildiği Paris”ten alınan telgrafnammede iş”ar olunacağını ve o1 babda bazı ifadâtı havi Fransa sefiri tarafından varid olan tezkire-i hususiyenin tercümesi leffen takdim kılınmak1a emr ü ferman hazret-i men-lehü’l-emrindir.
Mösyö Bornier”in telifkârânesi olup kariben Paris tiyatrosunda oynatılması mukarrer olan facia-i mahude hakkında kendisine tebliğ olunan emr ü ferman-ı hümayun-ı hazret-i şehriyarî iktizâ-yı âlisince hükümet-i metbuuna icra eylediği vesaya-yı ekideye cevaben mezkur facianın Fransa”nın bi”1-cümle tiyatrolarında oynatılmasının men”ine Fransa Meclis-i Vükelâsınca karar verildiği Paris”ten alınan telgrafnammede iş”ar olunacağını ve o1 babda bazı ifadâtı havi Fransa sefiri tarafından varid olan tezkire-i hususiyenin tercümesi leffen takdim kılınmak1a emr ü ferman hazret-i men-lehü’l-emrindir.
2 Şaban 1307
Hariciye Nazırı namına
İmza Y.PRK.HR.12/77
Hariciye Nazırı namına
İmza Y.PRK.HR.12/77
———————————————————————————
1- Ahmet Uçar, ””II Ahdülhamit”in Avrupa Sahnelerine Müdahalesi Dünya”ya Konan Ambargo””, Tarih ve Medeniyet Dergisi, Mart 1997, sayı 36, s 34-42
1- Ahmet Uçar, ””II Ahdülhamit”in Avrupa Sahnelerine Müdahalesi Dünya”ya Konan Ambargo””, Tarih ve Medeniyet Dergisi, Mart 1997, sayı 36, s 34-42
2- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y.PRK.HR 12/77
